Zullen we het over de waarheid hebben? Zeker duizend kinderen werden in de Amerikaanse staat Pennsylvania de laatste tientallen jaren misbruikt door katholieke priesters. In het rapport dat daarover verscheen, stonden een paar voorbeelden. Ik kon het nauwelijks verdragen om die te lezen. Even erg is hoe deze misdaden door de kerkelijke leiders in de Verenigde Staten en in het Vaticaan systematisch in de doofpot werden gestopt. De waarheid werd verdonkeremaand. Draait dan de hele wereld inclusief het oudste instituut met als centrum de stad Rome, alleen maar om macht? Het is godgeklaagd. Natuurlijk wist ik al zolang ik me dankzij mijn vader en een aantal goede leraren voor geschiedenis interesseer, dat het eerste slachtoffer in een oorlog de waarheid is. Maar ook in vredestijd? Ik heb levendige herinneringen aan het Watergate-schandaal waarin uiteindelijk een president die zelf de hele wereld voor leugenaar uitmaakte, tot aftreden werd gedwongen omdat hij zelf gelogen had. Ik heb mede daardoor een groot vertrouwen ontwikkeld in de corrigerende rol van de journalistiek. Of de journalisten nu incognito opereerden zoals vroeger de Duitser Günter Wallraff of dat een internationaal samenwerkend groep journalisten vrij recent tevoorschijn kwam met een onderzoek naar wereldwijde belastingontduiking in wat de Paradise Papers is gaan heten, ik kan me niet een beschaafde maatschappij voorstellen zonder vrije pers. In democratieën waar de parlementen in hun controle van de regering ook soms flinke steken laten vallen, zijn daar dan altijd nog de journalisten die de feiten naar boven halen en tegenwicht bieden tegen de opschepperij en halve waarheden en hele leugens van mensen met macht. Maar het lijkt soms wel of dat bouwwerk van noodzakelijke waarheidsvinding aan het instorten is als die brug bij Genua. Er lopen steeds meer mensen rond die een dictatuur blijkbaar wel prima vinden.

In de Verenigde Staten hebben honderden landelijke, regionale en lokale kranten de handen ineengeslagen om luid en duidelijk te zeggen dat zij dus niet de vijand van het volk zijn. Woordvoerders gaan ervan uit deze indrukwekkende actie de razernij van de huidige president niet zal intomen. Hij zal de waarheid leugen blijven noemen en feiten verzinsels, in zijn taal fake news. Met velen sta ik erbij, kijk ernaar en wrijf wekelijks mijn ogen uit. Doet hij dat echt? Is het serieus dat hij in een tweet wraak neemt op een vrouw die bij hem in dienst is geweest, met o.a. het woord ‘hond’? Hoe moet je aan jonge mensen uitleggen dat je niet alles moet zeggen wat je denkt, dat je elkaar niet op ras, geloof of mening mag beoordelen en dat je met elkaar van mening mag en soms moet verschillen, maar dat daarmee die ander niet je vijand is, als deze narcistische man die volgens een recent boek van de journalist Craig Unger misschien wel aan de ketting ligt van Poetin en de Russische maffia, voortdurend alle regels van beschaving, tolerantie en respect met voeten treedt?

En wat is er met andere landen aan de hand? Heb ik toch jaren geleden gelezen dat het de goeie kant op ging met de democratie wereldwijd. Maar nu staat het nieuws bol van berichten over autocratische leiders als Poetin, Erdogan en Orban. In allerlei landen, Polen, Oeganda, Nicaraqua, Venezuela, de Filippijnen en uiteraard China en Iran, in Zimbabwe nog steeds, in al met al meer dan honderd landen volgens een rapport van Oxfam Novib uit 2016, worden de burgerlijke vrijheden met voeten getreden of in elk geval bedreigd. Dat zijn dus landen waar de macht heerst over de waarheid, dat zijn samenlevingen waar minderheden al gauw verdacht zijn en zondebok worden gemaakt, waar complottheorieën als zoete broodjes over de tong gaan en waar het grote geld naar de rijken vloeit. De populisten die nog niet aan de macht zijn, denk aan landen als Nederland, Duitsland, Frankrijk, lopen zich warm door te suggereren dat de witte man in de minderheid is, dat een elite in een land alles bepaalt en dat immigranten in feite criminelen zijn. Of dat soort beweringen waar is of niet, het doet er niet toe. Het is allemaal geoorloofd als er grote gevaren dreigen, precies dat waar populisten het altijd over hebben. Dan mag je blijkbaar woorden verdraaien, feiten verdringen en mensen bang maken.

Nog een voorbeeld tenslotte. In Italië beweren de populistische ministers in de regering dat het aan de EU ligt dat die brug is ingestort. Maar ze verzwijgen dat hun partij, de Vijfsterrenbeweging, een aantal jaren geleden ook in Genua fel tegen grote dure projecten was en daar hoorde ook een voorstel bij om de Morandi-brug beter en veiliger te maken. Als er geen journalisten zouden zijn die dat onthouden en opschrijven, zou niemand daarover beginnen. Macht heeft tegenwicht nodig. Vlucht, berg je, als mensen alleenheerser willen worden. In de Verenigde Staten zit er zo één. Maar op het terrein waar ik mijn beroep uitoefen, gebeurt dit dus ook. Misdaden alleen maar zonde noemen en de zondaar overplaatsen. Geen medelijden hebben met het slachtoffer maar meeleven met de dader die het zo moeilijk had en zijn handen niet thuis kon houden. Serieus onderzoek van de overheid dwarsbomen omdat jij je eigen rijk hebt gesticht. Dat geldt voor Rooms-Katholieken en Jehova’s Getuigen. Laat godsdienst daarom in elk geval alsjeblieft marginaal blijven in de letterlijke betekenis van het woord. Aan de rand staan. Niet meedoen met de macht, klein en kritisch blijven, scherp en alert zijn, dapper zeggen wat je ziet en wat je vindt. Net als de journalisten. Net als de grote profeten uit vroeger tijden. De waarheid is namelijk niet je vijand…