In Rome was ik al een afbeelding van hem tegengekomen en toen stonden we ineens tegenover zijn standbeeld op het Campo di Fiori, een prachtig beeld van een monnik met een intelligent en ernstig gezicht, omhuld door een grote kap. Ik bedoel Giordano Bruno. Op de plek waar zijn standbeeld staat werd hij in het jaar 1600 verbrand vanwege zijn ketterse ideeën. De paus die toen regeerde en dat op zijn geweten had, heette Clemens VIII. Giordano Bruno hoort thuis in het rijtje van Galilei en Copernicus. Waar Copernicus afrekende met het idee dat alles om de aarde draaide, ging Bruno nog een stap verder. Voor hem stond vast dat ons zonnestelsel deel uitmaakte van ontelbare werelden die weer deel uitmaakten van een oneindig universum. Dat was visionair van Bruno, het werd hem ingegeven door zijn vrije manier van denken, diep overtuigd als hij was van de beperktheid van ons denken. Giordano Bruno werd uiteindelijk niet hierom door de Roomse kerk vermoord. Zijn eigenwijze standpunten over de niet-persoonlijke God, de Drie-eenheid, het priesterambt en het laatste oordeel gaven de doorslag. Ook de volgelingen van Calvijn waar hij eerder aansluiting bij had gezocht, waren niet bijster gelukkig met hem.

Ik ken weinig mensen met zo’n vrijheid van geest als deze Bruno. Men rekent hem tot de gnostici, de mensen die de waarheid in hun innerlijk zoeken en zich niet als een afhankelijk schepsel tegenover God opstellen maar als een mondig wezen met een vonk van God in zich. Het waren in alle eeuwen, tot en met de dag van vandaag, de vrijdenkers. Degenen die de geest boven het lichaam stellen, de vrijheid van het innerlijk weten boven de gehoorzaamheid aan de bijbelse en kerkelijke geboden. Het is een heel verhaal dat ik nu achterwege zal laten. Maar daar stond ik dan op de bloemenmarkt tegenover Giordano, vermoord in het zelfde jaar dat Nederlanders altijd noemen als iemand zegt: slag bij Nieuwpoort. Ik wist niet goed waarom het verhaal van deze man dat ik al kende, mij opnieuw trof. Ik bedacht in het vliegtuig terug dat het is omdat hij de dood vond in een stad die haast bezwijkt onder de macht en weelde van de oude Romeinen en de nog altijd dominante Romeinse kerk. Deze stad was het eeuwenlange brandpunt van de westerse beschaving en stond tegelijk symbool voor de ijzeren organisatie die van vele volken een Romeins Imperium maakte en daarna via de bekering van keizer Constantijn overging in eenzelfde ijzeren organisatie die de hele wereld kerstende en uniformeerde. Deze enkele man liet zich daardoor geen angst aanjagen. Ik kon me pas voorstellen wat een moed daarvoor nodig was, toen ik in die stad was. Men zegt dat zijn bronzen gezicht wijst naar het Vaticaan, als om de paus en zijn prelaten ten eeuwigen dage uit te dagen. Ik las, thuisgekomen, dat pas paus Johannes Paulus II zich in 1999 geëxcuseerd heeft voor het feit dat het leven van Bruno op de brandstapel eindigde. Maar gerehabiliteerd is hij niet. Zijn ideeën zijn ruim 400 jaar na dato nog steeds te vergaand en afwijkend van de katholieke leer. Waarom heeft de kerk, ook de protestantse kerken, altijd zo’n moeite met mensen die vrij willen zijn in hun denken?