Terug naar het overzicht

Zwart-wit denken

19 februari 2019 /
Tom de Haan (zie ook op http://www.haerlemsbodem.nl)

Na zes jaar stadsdominee ben ik nog maar twee keer beschuldigd. Het eerste was dat ik uit was op ‘effectbejag’ toen ik wilde nadenken over hoe dingen in een kerkdienst bij de mensen overkomen, en als tweede dat ik zou proberen met kekke foto’s (Nog bedankt Jaap Kroon en Haerlems Bodem) te doen alsof de kerk ook kek zou kunnen zijn. Wat is jouw beeld eigenlijk van een échte dominee? Een sombere knorrige man in zwart? Kan het ook een vrouw zijn in blauw? Of is die minder écht? Of breder: Als de kerk populair zou zijn, vind je het dan nog wel een échte kerk?

Maar ook los van dat kerkelijke: het lijkt erop dat hoe meer zwart wit we een plaatje kunnen maken, hoe eerder we het echt en waar vinden. Deze manier van denken noem ik orthodox. Orthodox houdt van ‘fout’ en ‘goed’, op een manier van zwart en wit. En mijn punt hier is dat het buiten de kerk net zo populair is als binnen de kerk. Of eigenlijk erger: de gelovige dankt zijn identiteit aan de ongelovige en andersom. Het is simpelweg vijanddenken: Zolang je zelf niet zo bent als die ánder, weet je gelukkig nog wie je bent. Noem het dus ook maar ‘onzekerheid’.

Ik was er zo stilaan wel aan gewend geraakt dat religie en geloof meestal op deze zwart-wit manier bekeken werden. De loopgraven van gelovigen en ongelovigen zijn al grondig uitgesleten. Alleen nu we ons steeds meer in een sfeertje van “gezellig meedoen of oprotten” sociaal en politiek weer richting zwart-witdenken gaan begeven, nu de politiek zo af en toe de rechterlijke macht onderuit probeert te halen en daarmee onze belangrijkste vorm van waarheidsvinding en rechtvaardigheid in een mist van nepnieuws verborgen houdt, nu moeten we dat vijanddenken zélf toch hoognodig als ‘vals’ gaan ontmaskeren.

Eén moeilijkheid: Als we iets ‘vals’ willen noemen, dan moeten we dus ook een idee hebben van wat ‘waar’ is. Welnu, dat is niet zo moeilijk: Waarheid is voor iedereen gelijk. Simpel hè? De rechtspraak heeft er de handen vol aan. Het lukt niet altijd. Maar alles wat in elk geval niet voor iedereen hetzelfde is, is geen waarheid en moeten we dus ook niet zo noemen. Een Nederlandse identiteit heeft dus niets met waarheid te maken. Een kerklidmaatschap ook niet. Je merk schoenen, je huis, enzovoort, allemaal dikke prima, maar geen waarheid.

“Gaat lekker Tom, maar wat is dan wél waarheid?” Ja, daar wordt het wel lastiger. Wat mij helpt is de gedachte dat je waarheid op het spoor kunt komen op die momenten dat de verschillen tussen mensen er even niet toe doen. Dus niet het moment dat iedereen precies hetzelfde is(!), maar het moment – meestal een gevoel of een besef – dat iedereen met elkaar verbonden is. Je voelt hoe het gebeurt in dit filmpje ‘All that we share’.

Als ik het persoonlijk maak: ik kan het ervaren tijdens concerten of kerkdiensten, maar ben ook erg gaan houden van de stiltemeditatie op maandagochtend in de veel te koude Grote- of St. Bavo kerk. Natuurlijk is niet iedereen daar, maar iedereen is wel welkom. In die zin is het voor iedereen gelijk. Wat ook helpt, is dat er niet gepraat wordt. Van veel mensen ken ik alleen het gezicht en weet ik alleen of ze wel of niet verkouden zijn. Toch delen we na een jaar al vele uren aan gezamenlijke stilte. Iedereen is er helemaal zelf, maar tegelijk maakt het niet uit wie je bent. Laten we stilte dus ook maar toevoegen als één van de tekenen van waarheid.

Tags - goed-fout - religie - stilte - waarheid - zwart-wit

Deel deze column:

Andere gerelateerde columns: