Vrijheid? Ik ben blij in deze tijd te leven
07 oktober 2019 /
De vorige keer schreef en zei ik dat de strakke, altijd eendere dagelijkse ordening van mijn ouders en hun tijdgenoten zo gek nog niet was. Daartegenover staan dan het getob en de keuzestress van tegenwoordig, van moderne mensen die vrij willen zijn maar met het afschudden van de knellende, vaak godsdienstige banden, de eeuwige onrust in huis hebben gehaald. Ik kreeg op die column nogal wat reacties en voerde er hier en daar een gesprek over. Reden voor mij om er nog eens op terug te komen. Voor alle duidelijkheid, ik wil niet terug naar vroeger, als dat al zou kunnen. De tijd waarin ik opgroeide was ook kleinzielig, benauwd, bang voor wat de buren zouden vinden, neerbuigend naar vrouwen en kinderen kleinerend die intellectueel niet mee konden komen. De Ambonese kinderen die ineens de klassen van mijn school bevolkten, werden met grote ogen bekeken maar waren overigens wel welkom. Maar zodra ik zit te kijken naar beelden van wat er in die tijd zich in de Verenigde Staten afspeelde en wat het McCarthyisme is gaan heten, herken ik hetzelfde kortzichtige vijanddenken, zij het in gematigder vorm, uit mijn jeugd.
Het was nog de verzuilde samenleving. Overal kwam je dezelfde mensen tegen. Mensen die hun eigen geestelijke miniwereld hadden gebouwd, waar een andere opvatting al gauw als verraad aan de groep werd gezien. Geloven en kritisch nadenken waren als water en vuur, ik weet het nog goed van al die oersaaie catecheselessen die ik moest volgen. Dankzij enkele dapperen begon dat religieuze rotsmassief pas eind jaren ’60 te bewegen en af te brokkelen. Mijn vrouw is Raadselvader van Jolande Withuis aan het lezen. Dat gaat over de gesloten communistische wereld in Nederland. Ze leest mij zo nu en dan wat voor. Ik herken vrijwel alles uit mijn gereformeerde wereld van vroeger. Dus terug naar die tijd? Ik moet er niet aan denken. Als ik dan terugkijk en zie waar ik nu sta, herken ik natuurlijk ook de hedendaagse drukte, de stress, de haast, het geschuif in je agenda, de dingen die nog moeten maar waar je niet aan toe kwam en natuurlijk de onafzienbare wereld aan mogelijkheden waarin je je als enkeling met familie en vrienden ergens ver weg maar een weg moet zien te banen. Maar toch ben ik blij een kind van deze tijd te zijn.
Waar ik bij nader inzien al een leven lang op zoek naar ben, heeft vooral met het volgende te maken. Laat ik het in een vraag gieten: bestaat er een manier om je verbonden te voelen met iemand die je God noemt en dat op een vrije, tolerante, nadenkende en speelse manier te delen in een groep andere mensen? Met andere woorden: kun je deelnemen aan alle mogelijkheden, inzichten en verworvenheden van de hedendaagse tijd en tegelijk ook die oude traditie die gaat over wat een mens echt nodig heeft, met je mee dragen? Ik dacht dat dit de kerk moest zijn en naar zo’n kerk heb ik altijd verlangd. En misschien heb ik er op mijn manier aan bijgedragen. Een kerk waar de humor aanwezig is, waar mensen niet krampachtig met de erfenis van hun voorouders omgaan en waar ook ruimte is voor de mogelijkheid dat God niet alles aan onze neus heeft opgehangen en dat je op eigen kracht moet nadenken over alles waar het leven je voor stelt. Mijn teleurstelling is dat ik, als die kerk al vond, ontdekte dat die kerk op langere termijn niet levensvatbaar is. Het protestantisme in Noord-Holland, waar ik grotendeels open, tolerante en breed georiënteerde mensen tegenkom, staat op punt van verdwijnen. En de evangelische en reformatorische kerken waar gepreekt wordt als in mijn jeugd en waar dingen beweerd worden waar ik het totaal niet mee eens ben, lijken te overleven.
En dat brengt mij bij mijn laatste opmerking. Ik ben opgegroeid met de leer dat de mens onbekwaam tot enig goed en geneigd tot alle kwaad is. En ik leerde dat de kerk met haar leer van vergeving en genade en natuurlijk de tien geboden, nodig is om die mens een beetje in het gareel te houden. Dat nu is in mij voorbij gegaan. Deze leer over de mens is aantoonbaar niet waar. En ik ben dus bij lange na niet de enige die dat vind, lees de rapporten van het SCP maar. Daarmee heeft de kerk, of zeg nu maar de georganiseerde godsdienst, haar opvoedende en corrigerende rol in deze samenleving verloren. En wat daarna komt? Dat is de volwassene die zelf kan nadenken, zijn geweten onderzoekt, met anderen in gesprek gaat en door schade en schande (daar zit toch nog iets van dat oude ‘onbekwaam tot enig goed’ bij mij) wijzer wordt. Dat heet moderne, democratische, volwassen samenleving. Ik geloof dus wél in de vrijheid. Sterker nog: wij zijn nog bij lange na niet vrij genoeg. Veel blanke witte mannen als ik die zo gepreoccupeerd zijn met vrijheid, vergeten gauw hoe onvrij de rest van de wereld nog is. Er moeten nog bergen werk worden verzet, juist ook in gevecht met de benauwende, mensen onderdrukkende dictaturen, ideologieën en door mannen gedomineerde godsdiensten. En nog steeds weet ik niet hoe je de beste elementen uit de oude traditie en het verlangen naar vrijheid organiseert, met alle wijsheid, relativering en zelfcorrectie die daarbij horen. Ik had gedacht dat dit een in een kerkgemeenschap kon. Maar ik houd het voor mogelijk dat ik zocht waar het niet kon zijn. Georganiseerde godsdienst heeft namelijk de onuitroeibare neiging de mens afhankelijk te maken... (wordt vervolgd)
Tags - vrijheid
Deel deze column: